14 04 2021

Diktatuur

Bestjoerskultuer. Jim sit net op in toar ferhaaltsje te wachtsjen, mar it is wol ferrekte wichtich. Jim witte dat se yn Den Haach sykje om dé nije foarm fan bestjoeren. Omt dat al jierren net mear goed gie. Thorbecke, dy’t ús yn 1848 op it doe goeie demokratyske paad sette, is útwurke. De nije wiisgear is Tjeenk Willink.  

Uzes is Arno Brok. Dy hat der foar trochleard. Hy skreau Tjeenk in  bryfke, dat ik efkes foar jim gearfetsje en fertaal: ‘Fryslân biedt him oan as in nije floeibere organisaasje. At jim ús it jild joue, dan rêdde wy der wol mei. Net mear ‘dy krijt dit’, ‘in oar dat’ en de tredde krijt neat. Nee, wy bin tenei in ienheid’.

Brok hat it fersichtich noch oer ‘bevredigende samenwerkingsconstructies’, mar hy bedoelt fansels dat provinsje, wetterskip en gemeentes aanst net mear bestean. Mei syn trijen bin se dan ien regio Fryslân.

Dêr ha’k ik pear nachten oer neitocht. Dan flitse der ynienen allegear erfarings foarby, dy’t ik hie mei gemeente, wetterskip en provinsje. Erfarings dy’t elk hân en noch hat. Net elkenien is dêr like lokkich mei, en dan sis ik it fersichtich.

Ik wie bllid dat de lytse wetterskippen eartiids ien grutte waarden. En dat we net mear 31 gemeentes ha. Der mei om my noch wol minder komme as de 18 fan no. Dan is der lykwols ien neidiel. Alles is sá grut wurden dat bestjoerders net mear tiid en sicht ha om alles goed bestjoere te kinnen. Se kin net oars as guon saken oerhevelje nei it amtlik apperaat.

En ja, dat amtlik apperaat is yn dit lân wurden ta in organisaasje dy’t  net wit dat wy in befolking ha fan 17 miljoen yndividualisten. Se bin net meigroeid. Net amtners hear, mar it amtlik apperaat hâldt tsjin dat ús winsken of tinken by polityke bestjoerders telânne komt. Wat jo wolle, kin neffens de wet net, sizze se. De bestjoerder heart dat net iens. Dêrmei sitte we yn in amtlike diktatuur.

De media bringe it ek net mear nei bûten, dy wurde troch in wrâld oan oerheidskommunikaasjeamtners ôfskerme. Ik sjoch bygelyks op gemeentlik nivo dat se alle stikjes yn lokale kranten net oansprekkend skreaun ha wolle, mar amtlik en toar. Logysk dat dy kranten ferdwine.

At bestjoerders dan sizze ‘dit moat oars’, wurde se troch it amtlik apperaat behindere om soks út te fieren. Of se dogge it gewoan net. Sjoch nei de taslaggeaffère. En sjoch dat Rutte lige moat om in amtner te beskermjen.

Ik krige yn de nachten dat ik der mei omtoutere in nachtmerje oer it wurkjen fan Fryske bestjoerders mei de amtlike apperaten fan wetterskip, provinsje en gemeentes. Dy hienen tsien jier wurk om ta ien organisaasje regio Fryslân te kommen. Tsjin dy tiid wie it projekt al lang wer as net wurkjend ôfserfeard troch de opfolger fan Arno  Brok. Letter tocht ik dat dy nachtmerje noch positiver wie as de realiteit.   

Brok sit echt op it goede paad; ik leau deryn. By it Waad hat er in kear op tafel slein: ‘ik bin no de baas en ik sis gearwurkje’. Dat wurket, al hat hy noch net alle ús jonge fûgels fersteurende straaljagers delsketten. Mar it is in goed idé om wetterskip, provinsje en gemeentes, en hooplik ek al dy oanheake heale oerheden, op ien bulte te smiten.

Allinnich, en dat hat Tjeenk al nedich, dan moat der earst wat oars barre. Dat alle amtners tenei wurkje yn tsjinst fan minsken, fan ús. Mei de polityk. Dy soe optimaal profiteare at de amtnerij foar ús wurket. Want dan feroaret der echt wat.

At wy teminsten ek feroarje. De polityk doch syn bêst, woe bygelyks yn de corona sa iepen mooglik wêze. We koenen alles heare, mar wy én de media harkje net goed. Sa waarden alle oerwagings daliks feit. ‘Zullen we 21 april de terassen open doen’, dan bin se al iepen. En at it dan net kin, seure we oer dat de oerheid him net oan syn wurden hâld.  

Seurders oer burokrasy ha gelyk. We ha in apperaat fan  rigeltjeneukers. Wy ha skjin ús nocht dêrfan. It is spitich Brok, dy burokrasy soarget dat it mooglik is dat at je 100 meter fan elkoar wenje de ien wol en de oar gjin hûnebelêsting betellet, omt se yn ferskillende gemeenten wenje. Dan is dy regio Fryslân noch in hiel  ein fuort.

07 04 2021

Hepkema

Ferline wike krige ik in boek tastjoerd. Troch de skriuwer dêrfan, Mark Hilberts. Syn boek is al hast in jier âld, mar it wie my foarich jier alhiel ûntkaam dat it útkaam wie. Dêr is fanwege de corona ek net safolle omtinken oan jûn.

No wie’t my miskien as republikein dochs noch wol ûntkaam, fanwege de titel, De Koning van Leeuwarden. Wylst de ynhâld no krekt wol myn belibbingswrâld is. Want it giet om de man dy’t fan 1909 oant 1947 foarsitter wie fan de Alvestêdeferiening en tagelyk in grut Frysk krantebedriuw runde: Mindert Hepkema.

Hy wie ek noch abbekaat. Dat die hy op Ankereftige wize, mei tige orizjinele ynfalshoeken. Mindert wie kreatyf. Dat hie hy fan syn heit, Jacob Hepkema. Dy begûn yn 1874 mei Het Nieuw Advertentieblad yn Hearenfean, letter Nieuwsblad van Friesland. Dy krante soe yn de folksmûle de namme ‘de Hepkema’ krije en wie tige populêr.  

Hepkema skreau sels in soad, wylst hy tagelyk in grut krantebedriuw runde. De famylje Hepkema waard stjonkend ryk fan it krantemeitsjen foar it ‘folk’. Skriuwer Jan Jelles Hof fan de Gaastmar, dy’t dêr letter de haadredaksje hie, neamde de wize fan skriuwen: ‘flot en luchtich, licht te ferstean’. Wrâldnijs op begryplik nivo. De gewoane man kaam oan it wurd, en in soad yn it Frysk skreraun. De alâlde Ljouwerter Krante moast omstean leare, want de Hepkema groeide as koal.

Soan Mindert hat dat bedriuw fan syn heit oernaam, en begûn in twadde ‘Hepkema’, it Leeuwarder Nieuwsblad. Dy Mindert wie de kening. Moat jim sels mar ris lêze oer in alvestêdefoarsitter, dy’t gâns tochten fanút eigen hûs suver allinne organisearde. Watte, yn Ljouwert koe neat barre sûnder Mindert. Nijsgjirrich ferhaal.

Mar, en dêr woe’k it efkes oer ha, it boek einigt mei it ferhaal oer hoe’t dat grutte krantebedriuw fan de Hepkema’s wer yn elkoar dondere. Want Hepkema gie yn de oarloch troch mei syn kranten, mei sjoernalisten dy’t de dútse kant it neist wienen. Lykas de Ljouwerter Krante hear. Inkeld it Friesch Dagblad fan Hindrik Algra lei de saak del. Hepkema lavearre om it libben, krekt as mei de oarlochske alvestêdetochten. En wat is better? Fuort wêze of sitten bliuwe en safolle mooglik goeie dingen dwaan.

Neffens Hilberts ûntstie der in kranteoarloch yn Fryslân yn it ramt fan de suvering. Belangen, jild, macht, Frysk nasjonalisme, it spile allegear in rol. Mei allerhande minsken dy’t ik letter wol kinnen en noch mei wurke ha. Dêrom seit it ferhaal my wol wat. Uteinlik kaam it Friesch Dagblad wer werom. De Leeuwarder Courant waard in tiidsje de Leeuwarder Koerier, mar koe dêrnei wer Courant wurde. Yn Hearrenfean ûntstie de Heerenveense Koerier, dat letter wer útwreide ta Friese Koerier. Dy’t letter wer opnaam is yn de Ljouwerter, sa’t de dútsers dat yn ‘43 ek al regele hienen.

Ik ha myn hiele libben sjoernalist west, en skamje my soms foar de hjoeddeiske sjoernalistyk. Sjoch wat der de lêste wiken barde yn en om de Twadde Keamer. Bêst, de polityk is net te leauwen, mar de sjoernalistiek dy’t ús dat fertelle moat al hielendal net.

Ik moat net seure. It blykt en dat hie’k net ferwachte, dat Fryske sjoernalisten yn de oarloch en fuort dêrnei ek allegear persoanlik tinte hurde mieningen delleinen yn de kranteferhalen. Ik miende altyd dat je soks doe net dienen. It wurke doe wol wat stadiger, mar it wie like hurd as it no tsjin elkoar giet yn sosiale en gewoane media.

Dat die sels de âlde Jacob Hepkema al. Hy sette him as haadredakteur  fan syn Nieuwsblad yn foar de bruorren Hogerhuis ut Britsum, dy’t  neffens him ten ûnrjochte yn de bak sieten foar moard. Hepkema hie in goede relaasje mei Pieter Jelles Troelstra. Frjemd, in kapitalistische krantemagnaat dy’t de sosiale kant keas.  

Doe wie in  kranteútjouwer sels sjoernalist. Wie it produkt dus hillich. Dat is net mear sa.  De Ljouwerter is tegearre mei it Dagblad van het Noorden en it Friesch Dagblad yn de efterbûse oan de Telegraaf ferkocht. De Ljouwerter hie alle lokale kranten yn Fryslân al opkocht en moat se no fan de Telegraaf wer ferkeapje, sa hearre we op de radio teminsten. Wit jim wat dat betsjutte soe? Dat de Drachtster Courant, wêr’t ik 55 jier lyn it fak learde sa’t it no net mear útfierd wurdt, dat dy Drachtster aanst ferdwynt. Alles wurdt oars.   

31 04 2021

Brêgewipapp

Ôfrûne sneon gie ynienen de brêge oer de Janesleat by Langwar krekt foar my omheech. Ferrek, dat dogge se fansels tagelyk mei it yngean fan de simmertiid. Simmer wie’t sneon noch net: it waaide hurd, it reinde en hagele. Tige skrousk. Dat waar fan no wie der noch net.

Likegoed kaam der in boatsje oan. Nee, net in boatsje, in boat. Sa neame we sa’n typyske VVD-flet. Der stie ek in VVD-ster op it foardek. Avine Fokkens. Dik yn de jas mei bontkraagje. Se is net hiem op boaten, want se hie almeugende brúne learzens oan. Hast sa útwrydsk as dy learzens fan ferkenster Kasja Ollongren.

Dy hie foar it oare inkeld sokke learzens oan om folslein idioate sjoernalisten, dy’t sels de stikken yn har taske op de foto sette woenen, yn de núten te traapjen. Hie se it mar dien. Want doe’t dy domme Urkers dat wol dienen by sjoernalistieke reptielen, wienen we Ollongren al wer hast fergetten.   

Deputearre Avine hie gjin stikkken yn de tas, mar in telefoan. Dêr drukte se op. En ferrek, doe gie de brêge iepen foar har boat. Letter hat se ferteld dat at je by 16 brêgen yn Fryslân op in appke drukke, dat dy brêge iepen giet. 

Ik wie ferbjustere. Je stean op in boat, je kin miskien sels noch wol sitten gean, dan druk je op in telefoanappkeknopke en hup, de brêge giet iepen. Bjusterbaarlik.

It is dan ek net echt sa. At je op de app drukke giet der in beltsje yn it Swettehûs yn Ljouwert. Dêr wurdt dan immen wekker fan en dy docht dy brêge iepen. It is ek hielendal net nedich. Se ha yn it Swettehûs nammentlik ferbining mei kamera’s dy’t in goed byld jouwe fan de farwegen ûnder en ferkearsdiken oer de brêgen. At der boaten oankomme wachtsje se efkes oant de bus der oer is. En ek noch efkes dy trekker fan dy boer dy’t lân hat oan de oare kant fan de brêge. Dan iepenje se gol de brêge. Fanút it Swettehûs.

Sa wurkje se yn de beropsfaart al tsientallen jieren by slûzen en  brêgen. Dêr brûke se gjin appkes, mar de marifoan. Dat is feiliger. Op appkes drukke doch je foar de bern. “Sjoch, dan giet de brêge iepen”. Of foar Avine.

Dy sei dat al dy boaten foar dy 16 brêgen net mear nei de wâl hoege om op dy reade knop te drukken. Dat hoegde sowieso net, want de brêgewippers yn it Swettehûs sjogge echt alles wol. Want de measte lju ha in soad lijen om de boat by dy knop te krijen. Dy sit meast by wynkrêft 5 op legerwâl. En at je dan hast lizze, begjinne de brêgeljochten te knipperjen en kin je trochfarre. At je teminsten wer fan legerwâl ôfkomme kinne.  

Ek is it te hoopjen dat wettersporters dy’t net sa faak farre, al op de Aldegeaster Brekken appe dat se troch de brêge by Warkum wolle. Dat duorret noch wol in oere en dan rekket dy brêgewipper yn it Swettehûs wol fan de mik.

Avine iepene it wettersportseisoen mei in appke. Tsja, yn Fryslân docht it waar dat altyd. Neidat se der trochfearn wie, hat de  brêge net wer omheech west sneon. Mar goed, hjoed hoege we der net oer yn te sitten dat de brêgewippers ha ferfele yn it hokje of yn it Swettehûs.  

Dêr betsjinje se no 16 brêgen. Dat wurde der yn de kommende jierren 40. In hiele soad. Benijd hoe’t dat gean sil. In brêgewipper kin yn it hokje by de brêge fiele wêr’t de wyn weikomt. Se moatte fansels altyd de foar-de-winers earst gean litte, foaral as it hurd waait. No, it siicht net iens yn it Swettehûs. Boppedat hat Piet Kloosterman fan  Wergea útlein hoe wichtich at in eigen brêgewipper yn it hokje by de brêge wêze kin. Dan bin je mear as wipper. En by him hoeg je gjin appke te  brûken.  

En Avine? Kom mar gau fan dy boat. Op nei Den Haach. Begjin in  oarloch at se yndied 11 miljard kub gas út de boaijum fan Tytjerksteradiel helje wolle. Of in stroomtried troch de natoer op Skier. Hâldt de leazens oan en skop dyn partijgenoaten yn de núten. Dat komt hurder oan as in appke.   

24 03 2021

Hollanders

At je leauwe dat at je op Baudet stimme, dat dan daliks corona en jûnsklok oer binne, dan bin je wol hiel dom. It Fryske Folk is toch net dom?  

Under oanfiering fan kollega Ferdinand de Jong is D66 oan alle kanten ferspuid yn Fryslân omt se in soad boeren kwyt wolle. Wat  barde der: it reinde stimmen foar D66 yn Fryslân. It Fryske folk stiet toch wol foar syn boeren?

Fryske hûzen kostje gemiddeld twa-en-in-heale-ton. Stim je dan  daliks VVD?

Sander de Rouwe is de baas fan Fryslân, mar it Fryske folk stimde net mear op it CDA. Yn de grêven fan de kristlike âlders waard skriemd oer it stimmen fan harren bern.

En it byld fan Pieter Jelles Troelstra stie op in leech Aldehoustertsjerkhof ek al te gûlen. Neat oerbleaun. 

Wy, de saneamde analitisi, mienden altyd dat it Fryske folk it wichtich fûn op te kommen foar eigen doarp of streek, foar de eigen taal. Se stimden frjemdernoch op rânestêdpartijen. Us ûnskuldich nasjonalisme waard Nederlânsk nasjonalisme.

It is dúdlik dat wy absolút net witte wat der yn de hollen fan de Fryske befolking omgiet. Beskamsum foar ús grutte bekken. It soe wêze kinne dat we fanwege de corona te min kontakt hân mei minsken, mar ik tink dat it Fryske folk gâns feroare is.  

Sjoch, we hienen hjir eartiids Kneppelfreed. De measte yn Fryslân wenjende lju witte no absolúut net mear wat dat ynhâlde. We ha it tsjintwurdich oer kletterdei. Dat wol je toch net leauwe. Je sette hjir en dêr in kraantsje iepen, dan begjinne dy kulturele haadstêdfonteintsjes wer te rinnen en dan begjint de maaitiid net, mar kletterdei. Huuh.  

It is in útfynsel fan Merk Fryslân, betelle troch de provinsje, dus troch ús. Noch in wûnder dat se der in frysk wurd foar útfûn ha tocht ik noch, mar dat sil de media der wol fan makke ha, want Merk Fryslân hat in hiele oare namme opskreaun. Ik hope noch op soks as kletterdag, mar der stiet klaterdag. Klaterdag, huuh.  

No hie it Fryske folk, sa tochten wy, al massaal wearze útsprutsen oer de wize werop at Merk Fryslân ús provinsje ferkeapje wol oan Sjineeske en Amerkaanske toeristen, dy’t hjir fanwege de corona dochs net komme meie.

Likegoed praat Merk Fryslân noch altyd net oer fonteinen, mar oer eleven fountains. En dy moatte yn je discoverypakket sitte op de website. Der stiet nota bene by yn de berjochtjouwing oer dy klaterdag dat Merk Fryslân ekstra jild fan jo en my krigen hat om op dy klaterdag op dizze wize de eleven fountains nei de toerist ta te klaterjen.  

Analitisi moat oars tinke. Want it kloppet, wy bin Nederlanders. Mei al dat ingelsk bin we miskien sels wol Hollanders wurden. We ha ús eigen gefoel hielendal ferlern. Dat is net slim, hear, mar sokke âlde jongens as my moat der rekken mei hâlde at se skriuwe oer saken dy’t typysk Frysk binne. Omt datsoarte saken der suver net mear binne.

Doch it dan ek mar rigoreus. Smyt de doarpen mar fuort. Doch dan mar krekt wat ik yn Ruslân seach, in soad doarpen dy’t gewoan folslein efterlitten binne en yn elkoar donderje. Dan is der neat mear oer fan sis mar Hesens, Hilaard, Jellum, Hoptille, Blessum, dy hiele hoeke. Goh, der stiet ek al in sjofel oan de tsjerke fan Deinum te skuorren.

We litte in oerstallige heal lege Lelylijntrein troch Fryslân flitse, as in soatte fan statussymboal.

Alle eveneminten yn Nederlân kin wer trochgean, mar we skaffe it skûtsjesilen, de PC en fierljeppen yn Winsum ôf.

Frysk ûnderwiis, dat is in net fol te hâlden hobby fan in pear lju. D66 jout dochs oan, ûnderwiis moat goed, dus daliks Ingelsk op de beukerskoalle.

It ryk hie al sa’n bytsje oanjûn dat Fryske kultuer net bestiet. De subsydzjes bin der inkeld noch foar hollânsk- of ingelstalich guod.

Dus wurdt It swurd fan Grutte Pier fersmolten. En dat staal wurdt brûkt foar in plakkette foar it jier 1498, it jier dat fia hertog van Saksen der in ein kaam oan de Fryske frijheid. En de stien fan 1345 by Warns donderje we yn in gasgat yn Grins.

Ik bin o sa bliid dat de Fryske instellings no gearwurkje sille yn in kenniscluster. Eindelik. Mar fiersten te let.   

17 03 2021

Opdracht

Jim moat jim hjoed op it stimburo sels mar rêdde. Lêstich genôch, nei  kampanjes dy’t mei in soad geskreauw op jo telefoan oer persoanen en net oer de polityk giene. Myn stimadvys: harkje inkeld nei josels.

Fansels hie’k oanstriid om it oer de lulkens fan de FNP te hawwen. Dat kin, want se stean ommers net op dat idioat grutte formulier wat je aanst ynfulle moatte. Efkes útlizze: yn polderlân Fryslân wurdt noait wat klearmakke. Dus meitsje se no yn Den Haach in Deltaplan foar it Noarden. Krekt sa’n soarte winskelistje as yndertiid it plan-Langman om 2000 hinne.

No is de FNP lulk omt se dêroer net meihaffele ha. Mar lês de titel no goed jonges: in deltaplan is foar Sélân, en Grins fynt dat sij inkeld it noarden binne. Wat ha wy dêr mei nedich? Boppedat at de FNP meipraat giet it inkeld oer Frysktalige plaknammen. Dêrmei is dúdlik dat se net túshearre op dat stimbiljet.

Da’s dus ek gjin ûnderwerp. No ja, dan it lân mar yn. It is ommers fûgeltiid. Skitterjend no te sjen nei alle fûgels, dy’t de testosteron gewoan yn de greide kwakke, wêrtroch at se folle libbener binne as at wy ea wêze sille. Want wat dogge wy: wy âldehoere oer dat libben.

Boeren âldehoere mei harren trekker. Dêr wienen se wer, de driuwstront siet noch oan de bannen. Sita van Keimpema wie der net iens by, dy hie wat oars te dwaan. It gie dan ek net om molke, mar om de ljip of skries. Of hokker fûgel dan ek, dy’t Ljouwerters net kinne. Se seagen dêr ferheard dat dy boeren sûkeladeaaikes delleine. Se hiene wol wat lêzen yn de Ljouwerter Krante, mar der net alles fan begrepen.

Dêr hienen dy Ljouwerters gelyk oan. Watte, net ien hat begrepen wêrom at Fryske boeren fan deputearre Douwe Hoogland takom jier net mear in stap yn har eigen greide sette meie, sûnder skriftlike tastimming fan fûgelwachters. It is net mear as in foarstel fan Douwe, mar der blykt út, dat hy gjin inkele weet fan of gjin respekt hat foar it mienskiplike arbeidzjen fan boeren en fûgelwachters. Dy soargje al jierren dat greidefûgels noch aaien lizze kinne. En sjogge beide lêbjend nei in provinsje dy’t net mear dien hat as jierrenlang neat opsmitende miljoenen yn de sleat kwakke.

Elke fûgelwachter, elke boer fertelt dy provinsje al jierren en jierren dat at se wolle dat de greidefûgel bliuwt, dat dan de predatoren dea makke wurde moatte. Oars ha je gjin kâns. Ja, it soe ek goed wêze dat de te skrale en te droege grûn troch de boeren wer wat opkwikt wurdt, mar it oprêdden fan de koalysje stienmurd-fox-rôt-wyldekat-mûzebiter is folle needsaakliker.  

No is der wat striid tusken de deputeare en de krante. Hoogland seit dat de Ljouwerter syn wurden op Telegraafeftige wize opkwikt hie. Yn de Ljouwerter Krante hie haadredakteur Sander Warmerdam in hiele kollum nedich om net bewize te kinnen dat soks net sa wie. De wierheid leit der fansels wat tuskenyn. Dus dat Hoogland, ex-boer, echt wol boarte hat mei in idioate gedachte.

Boeren seine trouwens daliks nee. Fûgelwachters ek, dy kinne dy ferantwurdlikens noait wier meitsje. It giet dus net troch. Wêrom moasten dy trekkers dan nei it provinsjehûs en smyt Douwe dêr aaien om de earen. Dat komt omt boeren optheden oeral oer yn de stront stampt wurde. Partijen dy’t yn de ferkiezingsstriid gewoan sizze dat de helte fan dy boeren ophâlde moat. En dan ek noch in rjochter dy’t in boer út Ie útwreiding ferbiedt omt dy man in stâl ha wol wêrfan de oerheid seit dat dy stikstof fermindert, omt der wat mear rusters ynsitte of sa. Neffens de rjochter is dat net genôch. Wêr ha we it oer.

Seker as je hieltyd fan politisi heare dat it tiid wurdt foar in Deltaplan foar hiel Nederlân, weryn it lijen fan taslaggeslachtoffers, Grinzers, boeren en wat ek mar mear foar groepen, om my sels lulke FNP- doarpsnammefetsjisten, om dat lijen ûngedien te meitsjen. Mar al de tuskenplannen litte al sjen dat it gepruts wêze sil.

De opdracht oan jim is hjoed in regearing te kiezen, dy’t echt goeie yntegrale plannen makket, wêr’t elkenien wat oan ha sil. Tsja, dat is in ûnmooglike opdracht.  

10 03 2021

Opruier

Tûzenen wurde beboete foar it negearen fan de jûnsklok. Grutte manifestaasjes wurde desneeds út elkoar slein. Likegoed doart dyselde skiterige oerheid it net oan om Baudet fan Forum voor Democratie oan en op te pakken.

Dy giet foar de ferkiezings it lân yn. Syn dwaalljochten stean sûnder mûlkapke ticht op elkoar en roppe massaal joechhei at Baudet seit dat de regearing net doocht en dat at se op him stimme de corona nije wike woansdei oer wêze sil.

In sjoernalist moat him de bek hâlde oer wát immen fynt; as kollumnist mei ik sizze dat Baudet neffens my úterst gefaarlike teksten komponeard. Hy makket gebrûk fan dat we as folk ús nocht ha fan de coronaregels. De dwerselingen, dy’t it folslein ûnferskillich is hoefolle deaden se op har gewisse krije sille, wurde troch Baudet opruid.

En at dy skiterige oerheid syn toernee stopje soe begjint in eineleaze monology fan Baudet. Want, en dat is it meast kwalik, Baudet krijt  fan alle listlûkers fierwei de measte romte fan de media. Se lizze him neat yn it paad, kwalik.

Maklik luld Lok, wat moat we dan wol stimme? Tsja, dat wit ik net. Ik die in Kieskompaske, en kaam út op de SP. Logysk foar in âlde SDAP-er, mar it soe in ferlerne stim wêze, want de SP is sa konsekwint, dat se net gearwurkje kinne en dat moat yn dit lân.

Twa wike lyn ha’k sein dat soksoarte saken as Thialf en it Frysk net  bepalend binne foar de Fryske kiezer. Mar, sei immen terjochte, hoe sit it dan mei it Waad. En mei dy alsmar trochgeande sâlt- en gasboarings.

Dus dochs in Frysk aksintsje. Tsja. No, VVD-ster Aukje de Vries (8) komt der wol yn. En at der in Fryske brunefloatskipper yn de swierrichheden komt, stelt se wol in fraach.

Ik lês optheden it boek fan Omtzigt. Goed, mar ja dan moat je op it CDA stimme en dat is foar guon prinsipieel net-kristlik stimmende lju ek wol wat. Boppedat, Harry van der Molen (8) rêdt der wol mei, hy stimt altyd mei syn listlûker mei. Jaap Jonkers fan de Jouwer (27) hoecht net, dy stiet  inkeld mar op de list op om syn kookboekjes te ferkeapjen. Fan syn polityke ynhâld skrik je net. Dan is Douwe de Vries fan Hallum aardich bestekliker, mar dy hat de pech dat hy, trouwens krekt as alle oare CDA-ers dogge, in kampanje foar himsels fiere moat. Dat docht de nûmer 47 by de PVV ek, mar wa kin no Max Aardema.  

Romke de Jong fan D66 (24) hat in moaie Fryske foarnamme, mar wy  boeren hâlde net fan D66. Wol fan Femke Wiersma, dy stiet twadde by BoerBurgerBeweging. Helder frommis, en se hat noch wat, mar dat mei ik yn de frouedeiwike net sizze. It liket sa linkendewei trouwens wol dat wy manlju in steltsje polityke kloaten binne. No ja, at dat sa is, dan moat alle Fryske manlju stimme op 19 fan de PvdA, Christa Oosterbaan. Dat is de ienige dy’t it waad en de boarings goed op de skealje set. Dat is in echt Frysk aksintsje. At se Habtamu de Hoop mar net oan de kant skood, want dy sil in hûs foar ús bêrnsbêrn fersoargje.

De 23.600 FNP-stimmers fan de steateferkiezings hienen der foar soargje kinnen dat der in echt Frysk aksintsje yn de Keamer kaam wie. Ik sjoch al foar my dat alle Fryske media elk wurd fan de iensume Sijbe Knol wiidweidich beroppe soenen, sa’t de lannelike media dat dogge by Baudet. Sijbe fertelt folle minder ûnsin.

De skiterige FNP hat net oandoard om har as 38^ste partij oan te melden. Dat hie kwa programma, at je al dy oaren lêze, bêst  kinnen. Se ha no net mear dien as mei guon lju fan de lannelike partijen op de seedyk om te kuierjen.  

Se rekken net oeral fan wat se dêr hearden. Op de webside fan de FNP âldehoere se in heal oerke yn in podcast dat dy partijen der neat fan kinne. FNP-motto: 37 partijen, neat te kiezen. Mei dy konstatearing sette se 23.600 oanhingers yn de kjeld. Dy stean nije wike mei it potleadsje yn de oanslach, mar witte it net.

Dan bin se like fier as at ik no bin.

03 03 2021

Ljouwert

Hearlik, we ha wer in echte yngreven polityke diskusje yn Fryslân. No ja, yngreven is tsjinwurdich net mear as wat geskel oer en wer, mar der is teminsten striid yn dit polderlân. Doarp tsjin stêd. Ljouwert tsjin de rest fan Fryslân. Hearlik. We bin wer werom yn tige âlde tiden.

Dat is Ljouwert foar it oare wol ferkeard bekaam yndertiid. It wie de tiid fan boargemaster Jehannes Brandsma. Sechtiger, sântiger jierren foarige ieu. Se fûnen doe yn Ljouwert dat Fryslân net echt bestie. Der sieten ek amper Ljouwerters yn de Fryske steaten. En doe’t dy sizze  moasten wer’t de nije diken kamen, setten se in streekje fan de Ofslútdyk oer Snits, Hearenfean en Drachten nei Grins. Ljouwert wie echt dach.

Watte, it rekke sels faillyt doe’t it yn de tiid fan Te Loo fierstentefolle jild betelle foar Aegon, dat ek nei Drachten of Grins koe, mar de rynske jefte fan Ljouwert net wegere. En doe’t Te Loo noch in kear yn de Potmarge tikke waard troch Wiegel syn Hearenakkoart, bestie Ljouwert net mear foar Fryslân.

Hiel stadich is Ljouwert werom kaam. En, wat moai, de befolking fan Fryslân die mei. Fan de fjirtich, fyftich jier lang 80.000 ynweners kaam Ljouwert ynienen op 100.000. It fersette him net mear, Frysk belied wie Ljouwerter belied. De provinsje krige aardichheit oan in haadstêd dy’t ek oan en om de rest fan Fryslân tocht. It mocht sels stikken fan oare gemeenten ynpakke. Yn Grou wiene se suver grutsk dat se it wettersporthoekje fan de stêd waarden en Harns neamde himsels de haven fan Ljouwert. Moai.

Ienriedich op nei de takomst. Sterker, doe’t Fryslân ynsette op de Lelylijn sette Fryslân ek in sydlyntsje nei Ljouwert op papier. Se dûnsen op it gemeentehûs. De wethâlders Friso Douwstra en Hein de Haan makken fuortendaliks in plan. Njonken de 10.000 wenten dy’t Ljouwert al boue soe, wolle se ynienen noch 10.000 ekstra boue. Dat grieme se earne  tusken Werpsterhoeke en it stasjon yn Ljouwert. Heechbou yn de stêd, moaie, ik tink, djoere hûzen by Werpsterhoeke, en dan meitsje se dêr ek noch wol wat iepen wetter fanôf de Swette of Wurdumer feart by. En om dy minsken net te steuren giet de trein in meterke del, en sa kin dy dan yn Ljouwert makliker ûnder it Harinxmakanaal en de rûnwei troch.

De wethâlders wienen noch net iens útsprutsen of de diskusje rekke al op gong. Want we ha hjir yn Fryslân ek in partij foar de doarpen. De FNP. En de FNP hat de lêste tiid in pear fertsjintwurdigers dy’t ek wreed twitterje kinne en daliks toetse wat harren dwers sit.

En wat siet dat Douwstra-Haan-plan har dwers. Se roppe, terjochte, al moannen lang dat at Fryslân boue mei, dat soks dan én yn doarp én yn stêd moat. Oeral. Want de jongeren, wêr’t de hiele ferkiezings hjoed oer twa wike oer geane, dy wolle graach yn eigen doarp wenje. Dat is noch dúdliker wurden no’t se al in jier wer thús sitte. It hat bliken dien dat âlders en beppe noch wol tafalle. Mar se wolle net nei Ljouwert, dan gean se wol nei Grins.  

Dus dy FNP spuide raar guod. Doe wisten Douwstra en de Haan har net oars te ferdigenjen as fan: ja dat moat fan Den Haach at we de Lelylijn ha wolle. En dat it ferhaal bedoeld is foar it Deltaplan foar it Noarden. In plan wêr’t elkenien oer meipraat, útsein it Noarden. Tink mar ris oan dat Rutte al sei dat der in kearnsintrale yn Grinslân komme sil.

At dy wethâlders no in bytsje handich west hienen, hienen se der foar soarge dat der yn St Anne, Boelensloane en Reduzum ek wat wenten kamen. Mar dat ha se net dien, dus de FNP-ers spuie raar guod.

Se ha gelyk. At dy lju no by Werpsterhoeke wenje of yn Deinum of Reduzum. Dat makket Den Haach neat út. Kom no earst mar mei de earste 10.000. Boppedat, noch mear hûzen yn Fryslân as betingst om de Lelylijn te krijen, no bou se dan mar net. In mienskiplike takomst fan Ljouwert sa’t dat no bestiet as aktieve kearn yn in foarútsjend Fryslân, is mear wurdich as dat treintsje nei Grins.

24 02 2021

Waardeloaze sjoernalistiek

PvdA-listlûker Lillian Ploumen sei yn it Polytburo dat it kabinet Rutte te min dien hat foar it Frysk. In prima opmerking, al hie se alle kabinetten fan 1951 ôf wol neame kinnen. Mar mei permisje frou Ploumen, dat is in folslein net wichtige opmerking. Lykwols waard it de headline fan ús media by har besite. Dat is, nim mei net kwea ôf, waardeloaze Fryske sjoernalistiek.

Presies itselde as dat CDA-listlûker Wopke Hoekstra wol dat it nije regear soarget dat de sinnepanielen op Thialf wer rjocht lein wurde. Prima dat soks barre soe. Mar it is itselde as mei de diskusje oer syn rûntsje reedriden mei Sven Kramer. Natuerlik wie dat fantefoaren opset, oars kom je as minister net yn trainingspakje en mei redens yn de hân by Thialf oan. Mar dat no elk dêr oer falt, wylst se sels allegear in wike earder op it iis stapten wylst oerheid en oare organisaasje seinen dat it net moast, dan bin je krekt like ûnnozel as de minister.

Tuerlik is it wichtich dat Thialf trochgean kin. Fansels is it wichtich dat de kabinet omtinken hat foar de twadde rykstaal. Mar wy bin foaral gewoan ynwenners fan Nederlân. We ha dus it measte belang by wurk, in goed ynkommen, in goed klimaat, in wenning dy’t we betelje kinne, goede soarch, in pensioen, goed ûnderwiis foar ús bern. Ensafuorthinne. Ek as Fries wol ik witte wat dy oankommende Keamerleden dêrfan fine en hoe’t se dy rommel nei de pandemy allegear oprêdde sille. En dat der in ein oan komt. Al seit Rutte dat de ferkiezings net oer corona gean, ik set op myn stimbiljet dat ik ferdory in faksinaasje ha wol.

Dat bin, mediale kollega’s, de saken dy’t foar de Fryske lêzer, harker en sjogger fan belang binne. Net dy regionale poppekast. Nim no de Lelylijn. Alle politisi dy’t hjir komme sille sizze dat de Lelylijn ôfgyslik wichtich wêze kin, en dat se der nei sjen sille. Mar Grinzers en Friezen hoege dêr gjin orgasme fan te krijen, se sizze echt net dat dy Lelylijn der komt. Omtzigt hat al eins al ferklapt dat it noait wat wurde sil. At se aanst om’e tafel sitte om oer in programma te praten, dan komt Wopke Hoekstra deryn riden en fertelt hoe grut at de finansiële efterstân fan dit lân is, en wat der foaral nét dien wurde moat, om dat te feroarjen.

Dan hat dyselde Wopke it dus net mear oer Thialf. Dan hat Kaag it net mear oer de Lelylijn, en dan hat Ploumen it net mear oer it Frysk. Dus lit jim no net, troch eigen media noch wol, yn de hobbel jeije troch fan ditsoarte dingen headlines te meitsjen. Se ljochtsje ús ferkeard foar hoe’t we stimme moatte.  

Trouwens wy litte Limburgse Lillian wol kapittelje oer it Fysk, wylst wy der sels as Fryslân net iens yn slagje om ús hûzen gasfrij te krijen, lykas we ôfpraat ha. Klimaat is dochs folle wichtiger as it Frysk. It soe moai wêze at we sels mei soksoarte saken rêdde soene, mar dat kin we net.

We sitte namentlik mei deputearre Sietske Poepjes. Dy hat blykber in stel adfiseurs dy’t net doge. Ik kin my teminsten net foarstelle dat se it sels betinkt. Se hat neffens guon skriuwers in ferkearde Gysbert Japicx-sjuery beneamd. Ja, ik wit dat Abe de Vries in notoire kankeraar is, mar ik kin my wol literêrder sjuery’s foarstelle. En de eigen kolleezjefraksjes ha no ek sein dat de beoardielingskommisje foar de kulturele saken yn dizze provinsje, net oan de ferwachtings foldien hat. Alle âlde kultuer waard yn ien kear fuortsmiten.

En no hat DINGtiid, dat wittende, ek noch sein dat it net fertroud is dat de provinsje it foech krijt oer it Fryske ûnderwiis. Dat moat yn Den Haach bliuwe. Dat bart dan fansels ek daliks, want at der ûnderlinge diskusje is yn in regio, dan beweecht Den Haach echt net.  

Plannen foar in sydline fan de Lelylijn nei Ljouwert. Grinzers dy’t sizze dat it net oer Hearrenfean hoecht. Besprekkingen mei de NOC oer Thialf. Dat hat der allegear al lang foar soarge dat Den Haach dêr hielendal neat oan dwaan sil. Ungeacht de krante- en radiokoppen hjirre.  

17 02 2021

Gefoel

De húsdokters en sikenhûzen wiene oerbeset dit wykein, 40.000 reedriders moasten se behannelje foar brutsen polsen of harsusskoddings. Dat lêste kin foar it oare hast net. Safolle harsus sit der net mear yn in wylde reedridershorde op min iis.

Tajûn. At der eartiids froast oer de greide kaam, rekken alle Fryske yn’e war. Ferstân waard gefoel. Elk dy’t ferline wike de wide iisflakten opskeukte yn dy skitterjende sinne, pakte de telefoan, makke in plaatsje en sette derby dat it allegear wûnderlik moai en hearlik wie. Elts dy’t ride koe, dy riidt. Sa moai as Hylke Speerstra kin ik it net sizze. Gefoel.  

Gefoel jout oerdriuwing. At waarlju roppe dat der iisplûmkes op de meterkes stean, soe it better wêze it gefoel noch efkes yn in sydkeammerke te setten. Eartiids koenen we dat better. De earste froastwike de iisbanen iepen. Foar de bern. Yn it lêst fan dy wike swierden de âlderen jûns op de fleurige muzyk. It iisklubbestjoer glom fan de beerenburg, dy’t efter de poeiermolkemolkbus stie.

De twadde wike setten de iiswegesintrales de routes bûtenút út. At se werom kamen seinen se: jim kin wol, mar bliuw wêr’t ús streken steane en riidt net foarby de lizzende takken. Pas de tredde wike kamen, at it goed trochfrear, de rayonhaden by elkoar. En sels dan koe op it lêste stuit, lykas bygelyks yn 1982, 1996 en 2012, de tocht ek samar wer net trochgean.

No ha we foar dat it friest al oarloch oer de alvestêdetocht. At it ien dei fêrzen hat, sausket de jeugd de iisbanen stikken. Dêr is sels ek noch begryp foar, want o wat hat de jeugd it slim tsjintwurdich. De twadde dei begûn elk op it bûtenwetter te riden, wylst oerheid en iiswegesintrales om de fiif menuten rôpen dat it net koe. Dy waarden útlake. De brânwar helle ommers elk dy’t der trochsakke wer op’e kant. Ik hoopje dat elk túskaam is, mar bin noch net oertsjûge.

Doe’t hjir en dêr wat better koe, slipen we de redens en de earmtakken, setten de auto’s oeral sa ticht mooglik by it iis del en wrotten ticht op elkoar op dat iis om. It is krekt as nei de twadde wereldoarloch. Doe’t de alvestêdetocht yn 1947 riden waard, skodde frijwol elk oan de reglemintebeam. Alles foar har sels, ikke, ikke. Dat hienen we no ek wer. Efkes net mear oan corona tinke, ús eigen wei gean. Ride. Romte. Natoer. Frijheid. Trije dagen fakânsje. We wisten hielendal net mear dat we yn in coronatiidrek sieten. Ik moat tajaan ik ek net, it iis wie baas.

Us straf wie dat we moandeitemoarn ultra-lockdown fanwege de izel sieten. Straf foar de oerdriuwing. Dy moat der wat út. Mar we bin feroare. Yn de jierren ‘80 wie de macht fan it alvestêdebestjoer sa grut, dat at dy sein hienen dat de snie fan it iis moast, dat acht fan de tsien minsken oan it feijen slein wiene en de oare twa hellen beerenburg en woarst om dernei noch efkes te praten. De âlde Kroes hat wolris benaud west foar dy macht.

At in alvestêdebestjoer it no freegje soe, giene njoggen fan de tsien om beerenburg en gienen alfêst oan de kant sitten sadat in oar dêr net komme koe. Jim begripe dat dit oerdrachtlik is, mar we lûke ús net safolle mear oan fan de realiteit. De oerheid en oare ynstansjes dy’t snein de hiele dei seine dat je moandeitemoarn net op de diken komme moatte, moasten likegoed in dei letter hûnderten auto’s út de sleat helje. Ungelokken fan ûngelokken. 

Reedride yn coronatiid. It is miskien it bêste oan te tsjutten mei de grutte mar wol wat oerdreaune mediale oandacht foar in stikje alvestêdetocht fan Henk Angenent en Syb van der Ploeg. Dy klunden yn in auto fan Boalsert nei Dokkum. Oars wienen se net op tiid op de Bonke. Want Piet Mulder en Gerben Douma rûnen, klúnden en riden sneon troch en kamen om middernacht oan.

Se krigen gjin blommen mar in boete omt se de jûnsklok net respektearden. Ien rjochter sette juster dy jûnsklok op normale tiden, in oaren woe dat wer net lije. It iis joech ús it gefoel dat de ellinde hast oer wie. Dat is net sa.

10 02 2021

Nee

Wis, ik fertel jim yn dizze kollums faak hoe’t wat ûnstien is en wêrom at it ferkeard giet. En ik set wolris in fraachtekentsje by dy ferkearde ôfslaggen. Mar ik bin de lêste wiken wol wat skrokken fan de, lit ik mar fersichtich sizze, ûnparlementêre reaksjes dêrop.

Dêr ha’k myn nocht fan, dus ik soe it net ha oer JongFries Aant Soepboer syn ferhalen yn Trouw, LC en Polytburo, weryn hy him ôfset tsjin de hollanders dy’t hjir wenje wolle. Lit we sizze dat ik it dêr net hielendal mei iens wie. Mar Jantien de Boer weefde sneon al mei him  ôf, dus ik hoegde net.  

Dêr kom ik op werom. Want ik ha ûntdutsen dat Soepboer eins wol wat gelyk hat. Hollanders doge net. At hy se no Frysk leard at se hjir komme, dan lear ik har de Fryske skiednis en hoe’t we dêr no mei omgeane. Oarsaak: de alvestêdetocht. Foar de safolste kear begûnen de bûten-Fryslân wenjenden dêr al wer omraak oer te âldehoeren, wylst der noch gjin krûm snieiis yn de sleatten lei.

Begryp my goed. De alvestêdetocht is net fan ús. Ik wie oait ris op besite yn Ter Aar yn Noardhollân by de winner fan 1947, Jan van der Hoorn. Prate dêr mei in soad oare minsken. Dy hienen it ek allegear oer de alvestêdetocht, as wie’t harres. In gefoel. Moai.

Skiednis: de alvestêdetocht is yn 1909 útein setten omt in hiel soad minsken him yndividueel yn de foargeande jierren riden hiene. Der wie in ploechje Ljouwerters dy’t dat foar ien dei opsetten. In toertocht werby de hurdste in krâns krige.  

Se lieten dy earste kear in sjoernalist meiride, jonker Feith fan it Amsterdamske Handelsblad. Hy makke winner Minne Hoekstra ta in held. En doe’t wrâldkampioen Coen de Koning dêrnei twa kear it  hurdste koe, wie de wedstriid in feit. Njonken de toertocht. Want dat wie it wichtigste. Fryslân hat ommers altyd safolle wetter hân dat minsken pas as der iis wie wer in kear by de bern of neef Jelle yn Ljouwert sjen koenen.  

Nei dy earste tocht is de vereniging de Friesche Elfsteden oprjochte. Dy’t in eigen line luts. Se wienen en bin net lid fan it reedridersbûn. De leden bin baas. Earst wiene dat net sa’n soad, nei 1985 mear as 16.000, no rom 30.000. Echt net inkeld Friezen. En se wolle allegear de besteande tradysjes hanthavenje. De alvestêden is net yn hannen fan sponsors of in telefyzjestjoerder. Ek de oerheid hat neat te sizzen.

Ald-toprider Erben Wennemars is no ynfluenzer. Dat fertsjinnet goed blykber. Elke kear at in waarman it hat oer de friesplûm, ropt hy dat dy 30.000 alvestêdeleden dwaan moatte wat hy seit. En omt by de telefyzjepraatprogramma’s konkurrinsje wichtiger is as sinfolle programearing, hat elk dêrnei allegear hollanders oan tafel dy’t sizze dat de wedstriid trochgean moat, desneeds op twa sentimeter iis. De tochtriders prate se net oer.

Rutte holp Wieling noch wat, troch de jûnsklok te ferlingen, mar likegoed rôpen alle Keamerleden dat de alvestêden wol trochgean kin. Ik sjoch it al foar my: al dy 20.000 starters oardel meter fan elkoar ôf, dan stiet de lêste by de start yn Dokkum. En foar 9 oere fan it iis ôf. En hoe hâldt je oer 199 kilometer it publyk by de wedstriidriders wei. Al dy ûnnoazele politisi ha noch nea in alvestêdetocht meimakke en litte sjen dat se hielendal neat begripe fan ús provinsje. Der hoech je net op te stimmen, sei Broi juster ek al.

No ja, wer seur ik oer. Se hoege hjir net yn ferkiezingsklean by de alvestêden te paradearen. Smotsiis is de earste hindernis. Froast de twadde, at it yn Maastricht tsien graden friest, hjir echt net. En dy topmarathonriders mei yn in bubbel sitten gean, at se nije wike al ride, kin we sjen dat je yn in pandemy soksoarte dingen net dwaan  kinne. It publyk komt ynienen fan alle kanten.   

En dochs meitsje ik my elke kear wer lulk oer dat alvestêdegerop fan dy Hollanders. Dat moat ophâlde. En dan bin ik werom by Soepboer. Want ik einigje mei in parafrase op in gedichtsje wat Baukje Westra op twitter sette:

Bûten, brea en griene tsiis,  wa’t dat net sizze kin, traapje we fan ús iis.